Βρογχοσκόπηση
Η βρογχοσκόπηση είναι μια διαγνωστική μέθοδος επισκόπησης των αναπνευστικών οδών των πνευμόνων ή αλλιώς των αεραγωγών. Η εξέταση διενεργείται όταν ο πνευμονολόγος κρίνει ότι είναι απαραίτητη η άμεση οπτική εκτίμηση του αναπνευστικού δένδρου ή και η λήψη βιολογικών υλικών, όπως βρογχικές εκκρίσεις ή ιστός από το αναπνευστικό σύστημα.
Η βρογχοσκόπηση προϋποθέτει τη χρήση μιας συσκευής που λέγεται βρογχοσκόπιο οπτικών ινών ή ινοβρογχοσκόπιο. Αποτελείται από ένα λεπτό, εύκαμπτο σωλήνα, περίπου σε πάχος μολυβιού. Ο πνευμονολόγος εισάγει το βρογχοσκόπιο δια μέσω της μύτης ή του στόματος στο πίσω μέρος του φάρυγγα, στο λάρυγγα και στην τραχεία και στη συνέχεια παρακάτω στους βρόγχους. Οι οπτικές ίνες και η ευκαμψία της συσκευής επιτρέπουν στο φως να ακολουθεί ανεμπόδιστα τις καμπυλώσεις του βρογχοσκοπίου καθώς αυτό προωθείται στο βρογχικό δένδρο. Ο εύκαμπτος σωλήνας του βρογχοσκοπίου φέρει στην κορυφή του μία μικροκάμερα η οποία συνδέεται με μία οθόνη, δίνοντας τη δυνατότητα στο γιατρό να παρατηρεί με ευχέρεια το εσωτερικό των αεραγωγών του εξεταζόμενου ατόμου, και να λαμβάνει φωτογραφίες (βιντεοβρογχοσκόπηση).
Ενδείξεις βρογχοσκόπησης
Στις κυριότερες αιτίες για τις οποίες απαιτείται η διενέργεια βρογχοσκόπησης συπεριλαμβάνονται:
Λοιμώξεις του αναπνευστικού
Όταν υπάρχει η υποψία σοβαρής λοίμωξης ή ειδικής λοίμωξης του αναπνευστικού (πχ πνευμονία σε ανοσοκατεσταλμένο ασθενή, μυκητιασική λοίμωξη, φυματίωση, λοίμωξη από τον ιό ΗΙV, ασθενείς υπό μηχανική υποστήριξη της αναπνοής κ.ά) και δεν είναι εφικτή η ταυτοποίηση του παθογόνου μικροοργανισμού με μη επεμβατικές εργαστηριακές μεθόδους, τότε η βρογχοσκόπηση αποτελεί πολύτιμο εργαλείο στα χέρια του πνευμονολόγου. Δίνει τη δυνατότητα λήψης βέλτιστης ποσότητας και ποιότητας διαγνωστικού υλικού από την πάσχουσα περιοχή του πνεύμονα. Τα δείγματα εξετάζονται στη συνέχεια στο εργαστήριο ώστε να αποκαλυφθεί η ακριβής αιτία της λοίμωξης.
Πνευμονική σκίαση
Η αποκάλυψη παθολογικού ευρήματος ("σκίαση" ή spot) στην ακτινογραφία ή την αξονική θώρακος είναι πιθανό να αφορά σε λοίμωξη, νεοπλασία, ή άλλου είδους ειδική ή μη ειδική φλεγμονή. Με τη βρογχοσκόπηση ο πνευμονολόγος έχει τη δυνατότητα να λάβει κυτταρολογικά δείγματα (εκπλύματα, ξέσματα) ή και ιστό (βιοψία) από την επίμαχη περιοχή. Τα δείγματα αποστέλλονται στο εργαστήριο και υποβάλλονται σε ειδικές εξετάσεις.
Ατελεκτασία
Με τον όρο ατελεκτασία αναφερόμαστε στην ανεπαρκή έκπτυξη ενός τμήματος ή ολόκληρου του πνεύμονος. Αυτή έχει ως συνέπεια τη μείωση και του αέρα εντός του ατελεκτασικού πνεύμονος και του όγκου του. Η ατελεκτασία μπορεί να είναι αποτέλεσμα αδυναμίας εκπτύξεως του πνεύμονος κατά τη γέννηση (πρωτοπαθής ατελεκτασία) ή αργότερα κατά τη διάρκεια της ζωής, αφού δηλαδή προηγουμένως ο πνεύμων έχει διαταθεί φυσιολογικά.
Η ατελεκτασία είναι πιο συχνά αποτέλεσμα απόφραξης ενός βρόγχου. Οι κύριες αιτίες είναι τα ενδοβρογχικά νεοπλάσματα και η παρουσία ξένου σώματος (κυρίως στα μικρά παιδιά ή σε ηλικιωμένα άτομα με δυσκολία στην κατάποση). Επίσης η παρουσία παχύρρευστων εκκρίσεων, ο έντονος βρογχόσπασμος (όπως στο βρογχικό άσθμα) ή ακόμη η πίεση εκ των έξω του βρογχικού τοιχώματος από όγκο ή διογκωμένους λεμφαδένες ή από μεγάλες κύστεις υπό τάση είναι δυνατόν να προκαλέσουν απόφραξη του βρόγχου και ατελεκτασία. Η βρογχοσκόπηση επιτρέπει στον πνευμονολόγο την άμεση επισκόπηση και τη δειγματοληψία στη θέση της απόφραξης. Επιπλέον η βρογχοσκόπηση μπορεί να είναι και θεραπευτική με την απομάκρυνση του αποφρακτικού αιτίου (ξένο σώμα, αναρρόφηση παχύρρευστων εκκρίσεων, σμίκρυνση ενός όγκου με την εφαρμογή Laser, εξασφάλιση της βατότητος του αεραγωγού με την τοποθέτηση ενδοβρογχικών προθέσεων, stents κ.ά).
Αιμορραγία από το αναπνευστικό
Eάν ένας ασθενής παρουσιάζει αιμόφυρτα πτύελα ή αιμόπτυση η βρογχοσκόπηση μπορεί να βοηθήσει το γιατρό να ανακαλύψει την αιτία και συχνά το σημείο της αιμορραγίας. Εάν για παράδειγμα ένας όγκος είναι η αιτία της αιμορραγίας μπορεί να εντοπιστεί και να ληφθούν βιοψίες δια μέσω του βρογχοσκόπιου. Ο τύπος του όγκου ταυτοποιείται ακολούθως με την ανάλυση των δειγμάτων στο εργαστήριο. Άλλες αιτίες αιμορραγίας από το αναπνευστικό όπως για παράδειγμα λοιμώξεις, χρόνια βρογχίτιδα, φυματίωση, παρουσία ξένου σώματος σαρκοείδωση κλπ, μπορούν να διαγνωσθούν ή να διερευνηθούν με τη βοήθεια της βρογχοσκόπησης.
Ανώτερος και κατώτερος αεραγωγός
Τον ανώτερο αεραγωγό απαρτίζουν η μύτη, ο ρινοφάρρυγγας και ο λάρυγγας, δηλαδή όλη η διαδρομή από τους ρώθωνες έως και τις φωνητικές χορδές (σχισμή του λάρυγγος). Ακολούθως η τραχεία και οι βρόγχοι με τις πολλαπλές διακλαδώσεις τους έως τα αναπνευστικά βρογχιόλια αποτελούν τον κατώτερο αρεαγωγό. Η παρουσία στένωσης ή και απόφραξης σε κάποιο σημείο της διαδρομής μπορεί να ευθύνεται για συμπτώματα όπως δύσπνοια, εισπνευστικό συριγμό, απνοϊκά επεισόδια στον ύπνο, και που συχνά συγχέονται με άλλα πνευμονικά (πχ άσθμα) ή και καρδιακά νοσήματα. Τα κυριώτερα παθολογικά αίτια περιλαμβάνουν οίδημα και φλεγμονή στην περιοχή της επιγλωττίδας ή του λάρυγγος σε ασθενείς με οξείες λοιμώξεις (αιμόφιλος, κοκκύτης), χημικές, θερμικές ή άλλες κακώσεις και αναφυλακτικές αντιδράσεις. Επίσης η παρατεταμένη διασωλήνωση της τραχείας μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη κοκκιώδους ή ουλώδους ιστού στο τοίχωμά της και να οδηγήσει σε στένωση. Η εισρόφηση ξένου σώματος, όπως μικρού παιχνιδιού, κομματάκι σπόγγου, τεμαχιδίου τροφής κλπ, όγκοι της τραχείας, του λάρυγγα και των βρόγχων ευθύνονται συχνότατα για απόφραξη του ανώτερου ή του κατώτερου αεραγωγού και είναι δυνατόν να προκαλούν συμπτωματολογία ανάλογη με του βρογχικού άσθματος. Τέλος άλλα αίτια περιλαμβάνουν την αμφοτερόπλευρη παράλυση των φωνητικών χορδών και τη συγγενή ή επίκτητη χαλάρωση του τοιχώματος των βρόγχων (βρογχομαλακία) ή του λάρυγγα (λαρυγγομαλακία).
Η βρογχοσκόπηση καθιστά δυνατή την επισκόπηση του αναπνευστικού συστήματος έως και τους καλούμενους υποτμηματικούς βρόγχους (το βρογχοσκόπιο δεν προωθείται πέραν της 2ης-3ης γενιάς βρογχικών διακλαδώσεων, λόγω του μικρού διαμετρήματός τους) και είναι συχνά διαγνωστική για τις περισσότερες από τις παραπάνω καταστάσεις.
Γιατί "και" βρογχοσκόπηση;
Άλλες εξετάσεις όπως η απλή ακτινογραφία ή η αξονική θώρακος προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τους πνεύμονες, αλλά αποτελούν μόνο μια απεικόνιση παθολογικών ακτινολογικών ευρημάτων και τις περισσότερες φορές δεν δίνουν ταυτότητα στο νόσημα. Η βρογχοσκόπηση, μέσω της άμεσης οπτικής επαφής με το εσωτερικό των βρόγχων παρέχει στον πνευμονολόγο πιο ακριβείς και πιο ειδικές πληροφορίες, ενώ με τη δειγματοληψία βιολογικού υλικού που γίνεται εστιασμένα και με τη συμβολή του εργαστηρίου πολύ συχνά τίθεται και η διάγνωση.
Επεμβατική-θεραπευτική βρογχοσκόπηση
Το θεραπευτικό φάσμα της βρογχοσκόπησης είναι βέβαια πολύ μικρότερο του διαγνωστικού, αλλά μπορεί να είναι πολύ σημαντικό. Οι θεραπευτικές ενδείξεις της βρογχοσκόπησης περιλαμβάνουν:
- Θεραπευτική έκπλυση και αναρρόφηση
- Αφαίρεση ξένων σωμάτων
- Διάνοιξη απόφραξης αεραγωγών από καλοήθεις ή κακοήθεις εξεργασίες
- Αντιμετώπιση μαζικής αιμορραγίας
- Αντιμετώπιση συριγγίων των αεραγωγών
Όσον αφορά το βρογχογενή καρκίνο του πνεύμονα, όταν η ριζική θεραπεία (χειρουργική) είναι αδύνατη (80%) μόνο η παρηγορητική θεραπεία μπορεί να προταθεί (χημειο-ακτινοθεραπεία). Σε ενδοαυλική νόσο των μεγάλων αεραγωγών μόνο η επεμβατική βρογχοσκόπηση μπορεί να προσφέρει ανακούφιση και αποκατάσταση της βατότητας της αναπνευστικής οδού. Αναφέρονται ονομαστικά και μόνο οι διάφορες τεχνικές: Μηχανική αφαίρεση με λαβίδα (debulking), Νd-Yag Laser φωτοπηξία και εκτομή, ηλεκτροκαυτηριασμός, αποτελούν τεχνικές που εφαρμόζονται για να επιτευχθεί άμεση αποκατάσταση της βατότητας των αεραγωγών, ενώ η βραχυθεραπεία, η κρυοθεραπεία, η φωτοθεραπεία έχουν πιο καθυστερημένο αποτέλεσμα. Η επιλογή της τεχνικής εξαρτάται από τον ασθενή και τη φύση της νόσου του, από την εμπειρία και την εξοικείωση του ιατρού με τις διάφορες τεχνικές, από τον εξοπλισμό του κέντρου και το σχετικό κόστος. Η διατήρηση της βατότητας των αεραγωγών μετά τη διάνοιξή τους γίνεται με την τοποθέτηση ειδικών ενδοβρογχικών προθεμάτων (stenting).