Τι είναι το σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο;
Η υπνική άπνοια είναι μια σοβαρή διαταραχή του ύπνου που εμφανίζεται όταν η αναπνοή ενός ατόμου διακόπτεται κατά τη διάρκεια του ύπνου. Τα άτομα αυτά σταματούν να αναπνέουν επανειλημμένα ενώ κοιμούνται, συχνά εκατοντάδες φορές. Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος και το υπόλοιπο σώμα δε λαμβάνουν την αναγκαία ποσότητα οξυγόνου. Το σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο είναι πάρα πολύ συχνό στο γενικό πληθυσμό, περισσότερο απ' ότι πιστεύεται. Αυτό εν μέρει οφείλεται στην περιορισμένη εξοικείωση με το σύνδρομο πολλών ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων, στους οποίους ο ασθενής με υπνική άπνοια απευθύνεται, λόγω του πολυμορφισμού των συμπτωμάτων του ιδίου του συνδρόμου.
Υπάρχουν δύο τύποι άπνοιας στον ύπνο:
- Αποφρακτική: Η πιο κοινή μορφή, προκαλείται όταν οι μαλακοί ιστοί που αποτελούν τα τοιχώματα του φάρυγγα καταρρέουν κατά τη διάρκεια του ύπνου μπλοκάροντας τον αεραγωγό.
- Κεντρική: Σε αντίθεση με την αποφρακτική μορφή άπνοιας, ο αεραγωγός δεν είναι αποκλεισμένος, αλλά το πρόβλημα εντοπίζεται στον εγκέφαλο ο οποίος δε στέλνει τις απαραίτητες οδηγίες στους αναπνευστικούς μύες, λόγω αστάθειας του αναπνευστικού κέντρου ελέγχου, και έτσι δεν καταγράφεται δραστηριότητα των αναπνευστικών μυών.
Ποιούς προσβάλλει το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας στον ύπνο;
O ύπνος αποτελεί στιγμή χαλάρωσης και ξεκούρασης για ολόκληρο τον οργανισμό. Κατά τη διάρκεια του ύπνου το μυικό σύστημα χαλαρώνει πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε στιγμή εγρήγορσης. Οι μύες του φάρυγγα δεν εξαιρούνται, εντούτοις σε κάποια άτομα χαλαρώνουν υπερβολικά, το ίδιο και η βάση της γλώσσας η οποία ολισθαίνει προς τα πίσω, με αποτέλεσμα ο φαρυγγικός αυλός να στενεύει ή και να αποφράσσεται εντελώς.
Σε άλλους ανθρώπους ανιχνεύονται ανατομικοί και λειτουργικοί παράγοντες που προδιαθέτουν στην απόφραξη του ανώτερου αεραγωγού και την άπνοια ύπνου:
- Παχυσαρκία (αύξηση του λιπώδους ιστού του τράχηλου)
- Κοντός λαιμός, μεγάλη γλώσσα
- Κάπνισμα
- Ορμονικοί παράγοντες: εμμηνόπαυση, υποθυρεοειδισμός, μεγαλακρία
- Διαταραχές των ανώτερων αεραγωγών: ρινίτιδες, ρινικοί πολύποδες, κύστεις και όγκοι του λάρυγγα και του φάρυγγα
- Κρανιοπροσωπικές δυσμορφίες: οπισθομικρογναθία συγγενείς και μετατραυματικές διαταραχές
- Φάρμακα: Αλκοόλ, ηρεμιστικά, υπνωτικά
- Νευρομυικά νοσήματα
Το απνοϊκό επεισόδιο
Κατά τη διάρκεια του απνοϊκού επεισοδίου το άτομο δεν είναι σε θέση να επιτελέσει σωστά τη λειτουργία της αναπνοής: να εισπνεύσει το οξυγόνο και να εκπνεύσει το διοξείδιο του άνθρακα, με αποτέλεσμα χαμηλά επίπεδα οξυγόνου και αυξημένα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στο αίμα. Aυτές οι μεταβολές αφυπνίζουν τον εγκέφαλο ο οποίος αυξάνει τη δραστηριότητα των μυών του ανώτερου αεραγωγού και η απόφραξη αίρεται. H αναπνοή ξαναρχίζει, συχνά με ένα δυνατό φύσημα ή λαχάνιασμα. Το άτομο μπορεί ή όχι να έχει συνείδηση της αφύπνισης. Ο κύκλος αυτός μπορεί να επαναλαμβάνεται δεκάδες φορές όλη τη νύχτα. Οι συχνές αφυπνίσεις, αν και απαραίτητες για την επανεκκίνηση της αναπνοής, είναι τελικά αυτές που κατακερματίζουν ττην αρχιτεκτονική του ύπνου και στερούν από τον ασθενή έναν βαθύ αναζωογονητικό ύπνο.
Συμπτώματα συνδρόμου αποφρακτικής άπνοιας ύπνου
- Ροχαλητό:
Δε σημαίνει ότι όλοι όσοι ροχαλίζουν πάσχουν από αποφρακτική άπνοια. Μπορεί όμως να αποτελεί το πρώτο προειδοποιητικό σύμπτωμα. Το ροχαλητό είναι ένας ήχος που παράγεται κατά τη διάρκεια του ύπνου από τη δόνηση των τοιχωμάτων του φάρυγγα και της μαλθακής υπερώας (το πίσω τμήμα της οροφής του στόματος), κατά τη διέλευση του αέρα μέσα από ένα στενεμένο φάρυγγα. Έχει παρατηρηθεί ότι το ροχαλητό είναι πιο συχνό στους άνδρες, στους υπέρβαρους, και σε άτομα με ανατομικά βραχύτερο λαιμό και στενότερο φάρυγγα. Άλλοι παράγοντες που επιδεινώνουν το ροχαλητό είναι η χρήση οινοπνευματωδών, ηρεμιστικών, υπνωτικών και το κάπνισμα.
- Ημερήσια υπνηλία:
Λόγω των απνοιών ο ύπνος διαταράσσεται, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται υπνηλία την ημέρα και οι ασθενείς ενδέχεται να κοιμηθούν σε ακατάλληλες στιγμές. Αρχικά η υπνηλία εμφανίζεται μόνο σε παθητικές δραστηριότητες, για παράδειγμα όταν παρακολουθούν τηλεόραση, στο διάβασμα, αλλά καθώς η διαταραχή εξελίσσεται, συμβαίνει σε όλο και περισσότερες καθημερινές δραστηριότητες, παρεμποδίζοντας την επαγγελματική και προσωπική ζωή. Υπνηλία μπορεί να παρουσιαστεί κατά τη διάρκεια της οδήγησης, γεγονός που αποτελεί μεγάλο κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, αλλά και για τον ίδιο τον ασθενή. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι απνοϊκοί ασθενείς που δεν ακολουθούν κάποια θεραπευτική αγωγή, έχουν επτά φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να προκαλέσουν τροχαίο ατύχημα, συγκριτικά με τους υγιείς. Με την έναρξη της θεραπείας όμως η βελτίωση είναι σημαντική.
- Κακή ποιότητα ύπνου:
Ο ύπνος των ασθενών αυτών είναι πάντοτε προβληματικός. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις ξυπνούν με αίσθημα πνιγμονής, ο ύπνος τους είναι ανήσυχος με τινάγματα των χεριών και των ποδιών ή σηκώνονται αρκετές φορές για να ουρήσουν. Και βέβαια δεν είναι αμελητέο ότι σταδιακά καταστρέφεται η ποιότητα ύπνου και του συντρόφου, είτε λόγω της αφόρητης έντασης του ροχαλητού του πάσχοντος είτε λόγω έντονης ανησυχίας καθώς αντιλαμβάνονται τις αναπνευστικές παύσεις του τελευταίου ("υπάρχουν στιγμές που νομίζω ότι δεν αναπνέει" ή "νομίζω ότι του κόβεται η αναπνοή και τον κουνάω για να ξαναρχίσει να αναπνέει").
- Οι περισσότεροι ασθενείς παραπονούνται για αίσθημα χρόνιας κόπωσης, σοβαρή δυσκολία προσανατολισμού όταν ξυπνούν το πρωί, ξηρότητα στο λαιμό και ενίοτε για πονοκεφάλους.
- Γνωσιακές διαταραχές: Δυσκολία συγκέντρωσης, διαταραχές της μνήμης και της κρίσης, ευερεθιστότητα, άγχος, κατάθλιψη.
- Σεξουαλικά προβλήματα (μειωμένη libido, στυτική δυσλειτουργία).
Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία του συνδρόμου έχει τεράστια σημασία, γιατί η νόσος συνδυάζεται με σοβαρά προβλήματα υγείας όπως:
- Kαρδιακές αρρυθμίες
- Αρτηριακή υπέρταση
- Έμφραγμα του μυοκαρδίου, καρδιακή ανεπάρκεια
- Εγκεφαλικά επεισόδια
- Πνευμονική υπέραση
- Σακχαρώδης διαβήτης, μεταβολικές διαταραχές
Διάγνωση του υπνοαπνοϊκού συνδρόμου
Συνήθως οι ασθενείς με άπνοια στον ύπνο, λόγω της ποικιλίας των συμπτωμάτων αλλά και των επιπλοκών του συνδρόμου, ζητούν τη συνδρομή πολλών άλλων ειδικοτήτων (παθολόγου, ΩΡΛ, καρδιολόγου, νευρολόγου, ψυχιάτρου κ.ά) πριν καταλήξουν στον πνευμονολόγο.
O πνευμονολόγος θα καταγράψει ένα λεπτομερές ιατρικό ιστορικό και θα εξετάσει προσεκτικά τον ασθενή. Θα αξιολογήσει έτσι την πιθανότητα ύπαρξης συνδρόμου άπνοιας στον ύπνο. Εάν υπάρχουν συμπτώματα η πολυυπνογραφία ή πολυσωματοκαταγραφική μελέτη ύπνου αποτελεί τη "χρυσή σταθερά" για τη διάγνωση του συνδρόμου. Κατά τη διάρκεια της μελέτης ύπνου καταγράφεται, ενώ ο ασθενής κοιμάται, μια σειρά από φυσικές δραστηριότητες, όπως η ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου, οι κινήσεις των ματιών, μυική δραστηριότητα, ο καρδιακός ρυθμός, η αναπνευστική προσπάθεια, η ροή του αέρα, και τα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα, οι θέσεις του σώματος στον ύπνο. Οι καταγραφές αναλύονται από εξειδικευμένο ιατρό για να διαπιστωθεί αν υπάρχει διαταραχή του ύπνου.
Η μελέτη ύπνου συνήθως γίνεται σε εξειδικευμένο κέντρο ύπνου, αλλά η νέα τεχνολογία επιτρέπει, εάν ο ασθενής το προτιμά, να διεξαχθεί στο σπίτι.
Θεραπεύοντας την άπνοια στον ύπνο
Τα φάρμακα δεν έχουν θέση στη θεραπεία της άπνοιας στον ύπνο. Η θεραπεία εξατομικεύεται. Aπαιτείται κατ' αρχήν βελτίωση των παραγόντων που προδιαθέτουν στην ανάπτυξη του συνδρόμου:
- Απώλεια βάρους (ακόμα κι ένα 10% μπορεί να μειώσει τον αριθμό των απνοϊκών συμβάντων)
- Διακοπή αλκοόλ και υπνωτικών σκευασμάτων
- Διακοπή καπνίσματος
- Χρήση μαξιλαριού ή ειδικών συσκευών που βοηθούν τον ύπνο σε πλευρική θέση
Η αλλαγή του τρόπου συμπεριφοράς όπως περιγράφεται παραπάνω είναι πολύ σημαντική, ιδιαίτερα στο ήπιο σύνδρομο ενδέχεται να είναι η μόνη θεραπεία που χρειάζεται.
Η χειρουργική θεραπεία έχει περιορισμένες ενδείξεις. Αναφέρονται ενδεικτικά:
- Εκτομή αδενοειδών εκβλαστήσεων, αμυγδαλεκτομή, εκτομή ρινικών πολυπόδων.
- Φαρυγγοπλαστική (UPPP): Απομάκρυνση των αμυγδαλών της σταφυλής και μέρους της μαλθακής υπερώας.
- Η χειρουργική αποκατάσταση παραμορφώσεων της κάτω γνάθου μπορεί να ωφελήσει ορισμένους ασθενείς.
Ενδοστοματικές συσκευές προωθήσεως της κάτω γνάθου, συγκράτησης της γλώσσας κλπ. αποτελούν συντηρητική θεραπεία, σε ασθενείς με ήπιο σύνδρομο ή σε ασθενείς που ροχαλίζουν αλλά δεν έχουν άπνοια.
Η αποτελεσματικότερη θεραπεία για το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας είναι η συνεχής, μέσω της μύτης ή της μύτης και του στόματος, εφαρμογή θετικής πίεσης των αεραγωγών (συσκευή CPAP ή ΒiPAP)
Για τη θεραπεία αυτή, ένα μηχάνημα παρέχει μια συνεχή ροή αέρα μέσω μιας μάσκας η οποία προσαρμόζεται πάνω στη μύτη ή στη μύτη και το στόμα και η πίεση του αέρα κρατάει το φάρυγγα ανοικτό κατά τη διάρκεια της νύχτας.