Τι είναι η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ);
Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι νόσος που δημιουργείται ύστερα από χρόνια έκθεση σε διάφορους βλαπτικούς παράγοντες, κυριότερος από τους οποίους είναι ο καπνός του τσιγάρου.
Η ΧΑΠ αναγνωρίζει δύο διαφορετικούς φαινότυπους (υποκατηγορίες), τη χρόνια βρογχίτιδα και το πνευμονικό εμφύσημα. Παθοφυσιολογικά στη χρόνια βρογχίτιδα υπερισχύουν η φλεγμονή του τοιχώματος των αεραγωγών με αυξημένη παραγωγή βλέννης και στένωση του αυλού τους, ενώ στο εμφύσημα υπερισχύει η καταστροφή της αρχιτεκτονικής των πνευμόνων και η εξασθένηση της δομής τους. Το αποτέλεσμα και στις δύο περιπτώσεις είναι το ίδιο: προοδευτικός περιορισμός της ροής του αέρα, δηλαδή απόφραξη των αεραγωγών η οποία, σε αντίθεση με το βρογχικό άσθμα, είναι μη αναστρέψιμη ή μερικώς μόνο αναστρέψιμη. Η απόφραξη αυτή των αεραγωγών έχει σαν αποτέλεσμα την υποξυγοναιμία, δηλαδή οι πνεύμονες μεταφέρουν όλο και λιγότερο οξυγόνο προς την περιφέρεια. Έτσι η ΧΑΠ από νόσος του αναπνευστικού γίνεται συστηματική νόσος.
Πόσο συχνή είναι η ΧΑΠ;
Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια είναι από τις πιο συχνές παθήσεις, κάτι αναμενόμενο αφού στην παθογένεσή της ο κύριος αιτιολογικός παράγοντας είναι η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ήδη κατατάσσει τη ΧΑΠ ως την 3η αιτία θανάτου παγκοσμίως, ενώ η αρχική πρόβλεψη ήταν πως αυτό θα συνέβαινε το 2020. Η επίπτωση στο γενικό πληθυσμό έχει σταθερά αυξητική πορεία.
Στην Ελλάδα περισσότεροι από 600.000 συμπολίτες μας πάσχουν από ΧΑΠ, χωρίς μάλιστα να το γνωρίζει ο ένας στους δύο. Από τους ασθενείς που εισάγονται στο νοσοκομείο λόγω παρόξυνσης των συμπτωμάτων τους, το 7% θα πεθάνουν εντός 3 μηνών, ενώ το 50% θα χρειαστεί χρόνια οξυγονοθεραπεία.
Ανάμεσα στις παθήσεις του αναπνευστικού η ΧΑΠ είναι η κύρια αιτία χαμένων ωρών εργασίας με τις παραγωγικές απώλειες που οφείλονται στη ΧΑΠ να φτάνουν στα 28,5 δις ευρώ ετησίως.
Αιτιολογία της ΧΑΠ
Ο κυριότερος παράγοντας που ενοχοποιείται για την ανάπτυξη της ΧΑΠ είναι η καπνιστική συνήθεια, γι αυτό και συχνά η ΧΑΠ αναφέρεται ως νόσος των καπνιστών. Δεν αναπτύσσουν όλοι οι καπνιστές ΧΑΠ, περίπου ένα 10-15%. Όμως σχεδόν όλοι οι ασθενείς στους οποίους ο πνευμονολόγος θέτει τη διάγνωση της ΧΑΠ είναι ενεργοί ή πρώην καπνιστές. Ακόμη και η παθητική έκθεση στον καπνό του τσιγάρου δύναται σε βάθος χρόνου να οδηγήσει στην ανάπτυξη αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα παιδιά, καθώς η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου των γονέων αυξάνει την πιθανότητα μετέπειτα ανάπτυξης πνευμονικών νοσημάτων, κυρίαρχη θέση στα οποία κατέχουν το βρογχικό άσθμα και η ΧΑΠ.
Ο ρόλος της ενδο και εξωοικιακής ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι επίσης σημαντικός. Η μόλυνση του αέρα στα αστικά κέντρα καθώς και η επαγγελματική έκθεση σε σκόνες, χημικά, αναθυμιάσεις κλπ, μπορεί να προκαλέσουν ΧΑΠ ακόμη και σε μη καπνιστές, ενώ στους καπνιστές δρουν ως αθροιστικοί παράγοντες κινδύνου. Τέλος η ενδοοικιακή μόλυνση από καύση βιομάζας έχει ενοχοποιηθεί σαν παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη ΧΑΠ.
Κλινική διάγνωση
Η παρουσία συμβατού ιατρικού ιστορικού και χαρακτηριστικών συμπτωμάτων βοηθούν τον πνευμονολόγο να θέσει την υποψία ύπαρξης της ΧΑΠ σε έναν ασθενή:
- Ηλικία άνω των 40 ετών
- Ιστορικό καπνίσματος
- Παρουσία βήχα τις περισσότερες ημέρες
- Παρουσία πτυέλων τις περισσότερες ημέρες
- Δυσκολία στην αναπνοή (άσκηση, ανηφόρες, σκάλες)
Η φυσική εξέταση βοηθά τον ιατρό να ενισχύσει την κλινική του υπόθεση με την ανεύρεση χαρακτηριστικών κλινικών σημείων, ενώ είναι σημαντική, μαζί με το ιστορικό, για τη διαφοροδιάγνωση από νοσήματα με παρόμοια συμπτωματολογία, όπως η καρδιακή ανεπάρκεια, το βρογχικό άσθμα, οι λοιμώξεις του αναπνευστικού και άλλα.
Ο λειτουργικός έλεγχος της αναπνοής επιβεβαιώνει την ύπαρξη και παράλληλα σταδιοποιεί τη σοβαρότητα της νόσου. Συνήθως η απλή σπιρομέτρηση αρκεί, όμως κατά περίπτωση ο πνευμονολόγος μπορεί να ζητήσει επιπλέον εξετάσεις, πχ. ακτινογραφία θώρακος, αέρια αίματος, αιματολογικές εξετάσεις κλπ, συνήθως για λόγους διαφοροδιαγνωστικούς από νοσολογικές οντότητες με παρόμοια συμπεριφορά, ή για να προσδιοριστεί με ακρίβεια η σοβαρότητα της ΧΑΠ.
Η πρώιμη ανίχνευση της ΧΑΠ αποτελεί κλειδί για την επιτυχή αντιμετώπισή της. Η διεθνής επιστημονική κοινότητα υπογραμμίζει πλέον την ανάγκη κάθε καπνιστής άνω των 40 ετών να υποβάλλεται σε σπιρομέτρηση. Η παρουσία συμπτωμάτων, ιδίως του χρόνιου βήχα, δεν πρέπει να αφήνει αδιάφορο τον καπνιστή. Ο λεγόμενος τσιγαρόβηχας δεν είναι μύθος, όχι όμως με την έννοια του "φυσικού" επακόλουθου του καπνίσματος, αλλά με την κυριολεκτική υποδήλωση της ύπαρξης πιθανώς σοβαρού νοσήματος του αναπνευστικού.
Η μεταβολή των χρονίων συμπτωμάτων, όπως η αύξηση της έντασης του βήχα ή η αυξημένη αποβολή πτυέλων, η παρουσία δύσπνοιας σε ολοένα λιγότερη σωματική κόπωση, υποδηλώνει παρόξυνση της ΧΑΠ, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων σε έδαφος λοίμωξης του αναπνευστικού. Σε κάποιες περιπτώσεις μια λοίμωξη του αναπνευστικού είναι ο πρώτος λόγος για τον οποίο ένας ασθενής, που δε γνωρίζει ότι έχει ΧΑΠ, απευθύνεται στον πνευμονολόγο.
Συνέπειες της ΧΑΠ
Οι ασθενείς βιώνουν την αποφρακτική τους πνευμονοπάθεια με καταλυτικά οδυνηρό τρόπο. Οι περισσότεροι από αυτούς δηλώνουν πως η ζωή τους έχει αλλάξει ριζικά, σαφώς προς το χειρότερο. Η καθημερινότητά τους αποτυπώνεται με μελανά χρώματα. Ιδίως στην πιο σοβαρή νόσο περιγράφουν σε μεγάλο ποσοστό δυσκολία να εργαστούν, οι καθημερινές δραστηριότητες, πολλές φορές και οι πιο απλές, εκτελούνται με δυσκολία λόγω της έντονης δύσπνοιας. Σιγά-σιγά ο ασθενής με ΧΑΠ εγκλωβίζεται στο φαύλο κύκλο του αισθήματος αναπηρίας, της ενοχής, της αδυναμίας, της απομόνωσης και της κατάθλιψης.
Θεραπεία της ΧΑΠ
Δυστυχώς δεν υπάρχει θεραπεία που να αναστρέφει την ανατομική και λειτουργική πνευμονική βλάβη που δημιουργεί ο καπνός του τσιγάρου ή οι άλλοι ερεθιστικοί παράγοντες όπως αναφέρθηκαν.
Ο ασθενής παρακολουθείται τακτικά και αξιολογείται κλινικά. Υπάρχουν και εγκεκριμένα τεστ αυτοαξιολόγησης. Η φαρμακευτική θεραπεία έχει ως στόχο την ανακούφιση των συμπτωμάτων, την αύξηση της ικανότητας για άσκηση και τη μείωση του αριθμού των παροξύνσεων. Έτσι χορηγούνται εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά σε συνδυασμό με εισπνεόμενα κορτικοειδή στην πιο σοβαρή ΧΑΠ. Η θεοφυλλίνη μπορεί να χορηγηθεί στη σοβαρή ΧΑΠ και τις παροξύνσεις της. Ένα σχετικά καινούριο φάρμακο, η ροφλουμιλάστη έχει βρει θέση στη θεραπεία της σοβαρής ΧΑΠ.
Παρολαυτά η μόνη "πραγματική" θεραπεία, ικανή δηλαδή να ανακόψει τη φυσική εξέλιξη της νόσου και να αυξήσει το προσδόκιμο επιβίωσης, είναι η διακοπή της έκθεσης στον καπνό του τσιγάρου. Όλοι οι ασθενείς με ΧΑΠ πρέπει παράλληλα να υποβάλλονται στην κατάλληλη θεραπεία για τη διακοπή του καπνίσματος.
Στις παροξύνσεις της ΧΑΠ χορηγούνται αντιβιοτικά για την αντιμετώπιση των λοιμώξεων. Η συστηματική χορήγηση κορτικοειδών μπορεί να είναι αναγκαία στις σοβαρότερες παροξύνσεις. Η χορήγηση οξυγόνου επιφυλλάσεται για τους ασθενείς με βαριά ΧΑΠ και αναπνευστική ανεπάρκεια, δηλαδή με επικίνδυνα χαμηλά επίπεδα οξυγόνου στο αίμα. Σε ασθενείς με προχωρημένη νόσο, οξυγόνο μπορεί να απαιτείται τις περισσότερες ή όλες τις ώρες της ημέρας.
Η χειρουργκή θεραπεία με την αφαίρεση μη λειτουργικών τμημάτων των πνευμόνων και η μεταμόσχευση των πνευμόνων έχουν αυστηρές ενδείξεις σε ορισμένους ασθενείς με ΧΑΠ τελικού σταδίου.
Όλοι οι ασθενείς με αποφρακτική πνευμονοπάθεια, από τα αρχικά στάδια της νόσου, πρέπει να εμβολιάζονται κάθε χρόνο έναντι του ιού της γρίπης και ανά πενταετία έναντι του πνευμονιοκόκκου.
Πολύ σημαντικό είναι ο ασθενής με ΧΑΠ να είναι κινητοποιημένος και όσο το δυνατόν πιο δραστήριος. Με τη σωματική δραστηριότητα βελτιώνεται η ικανότητα για άσκηση, μειώνεται η δύσπνοια, βελτιώνεται η δράση των βρογχοδιασταλτικών, μειώνονται οι νοσηλείες. Αποφεύγεται επίσης η απομόνωση του ασθενή στο σπίτι, ο φαύλος κύκλος των ενοχών και της κατάθλιψης και βελτιώνεται γενικότερα η ποιότητα ζωής του. Για αυτό το λόγο έχουν δημιουργηθεί ειδικά κέντρα αποκατάστασης για ασθενείς με ΧΑΠ. Ο πνευμονολόγος πρέπει να προτείνει την αποκατάσταση σε κάθε ασθενή με ΧΑΠ, ανεξαρτήτως σταδίου. Σε ασθενείς που δεν έχουν πρόσβαση σε προγράμματα αποκατάστασης συνιστάται τακτική σωματική άσκηση.
Video: