Ηλεκτρονικό τσιγάρο: Μύθοι και πραγματικότητα
Εκτιμάται ότι το 19% όλων των Αμερικανών ενηλίκων, περίπου 43.800.000 άνθρωποι, είναι καπνιστές. Το κάπνισμα είναι η κυριότερη αιτία αποτρέψιμων θανάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι γνωστό πως η διακοπή του καπνίσματος συμβάλλει καταλυτικά στην ταχεία μείωση των συναφών κινδύνων για την υγεία. Πολλά βοηθήματα για τη διακοπή του καπνίσματος είναι διαθέσιμα στην αγορά, συμπεριλαμβανομένης της θεραπείας αντικατάστασης νικοτίνης, η βουπροπιόνη, η βαρενικλίνη, και η συμπεριφοριστική θεραπεία. Πολλά άτομα έχουν αρχίσει τα τελευταία χρόνια να χρησιμοποιούν τα ηλεκτρονικά τσιγάρα (e-cigarettes). Λόγω της θανατηφόρου φύσης του καπνού, η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου ως βοήθημα για τη διακοπή του καπνίσματος πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, και οι γιατροί πρέπει να ενημερωθούν σχετικά με τη χρήση του.
Τα έσοδα από τα ηλεκτρονικά τσιγάρα ξεπέρασαν το ένα δις δολάρια το 2013 και αναμένεται να υπερβούν τα 3 δισεκατομμύρια δολάρια σε πέντε χρόνια. Επειδή δεν υπάρχει κυβερνητική εποπτεία των εν λόγω προϊόντων, σχεδόν 500 μάρκες και 7.700 γεύσεις ηλεκτρονικού τσιγάρου υπάρχουν στην αγορά των ΗΠΑ, χωρίς αξιολόγηση του οργανισμού φαρμάκων και τροφίμων (FDA) ώστε να καθοριστεί τι υπάρχει μέσα τους. Έτσι, δεν υπάρχει κανένας τρόπος για τους επαγγελματίες υγειονομικής περίθαλψης και για τους καταναλωτές να γνωρίζουν ποιες χημικές ουσίες που περιέχονται στο ηλεκτρονικό τσιγάρο, ή πώς η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου μπορεί να έχει επιπτώσεις στην υγεία βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα.
Τι είναι το ηλεκτρονικό τσιγάρο;
Παρά το γεγονός ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν καίνε καπνό, προσομοιώνουν την οπτική, αισθητική και συμπεριφορική πτυχή του καπνίσματος. Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι συσκευές που λειτουργούν με μπαταρία προκαλώντας την ατμοποίηση ενός υγρού διαλύματος. Στο διάλυμα αυτό μπορεί να περιέχονται νικοτίνη, η οποία εξάγεται από τον καπνό, και αναμιγνύεται με μια βάση-υγραντή (συνήθως προπυλενογλυκόλη). Μπορεί επίσης να περιλαμβάνουν αρωματικές ουσίες, χρωστικές και άλλες επιβλαβείς χημικές ουσίες, συμπεριλαμβανομένων των καρκινογόνων ουσιών.
Όταν ο χρήστης εισπνέει, το θερμαντικό στοιχείο ζεσταίνει την συσκευή, προκαλώντας την αερόλυση του υγραντικού μέσου, ώστε υδρατμοί συσσωρεύονται και εξέρχονται της συσκευής με τη μορφή “καπνού” (ή καλύτερα ατμού). Νικοτίνη, πρόσθετα και αρωματικές ουσίες μεταφέρονται με τη μορφή αερολύματος εντός της αναπνευστικής οδού.
Νικοτίνη
Η νικοτίνη είναι μια εθιστική ουσία, και σχεδόν όλα τα ηλεκτρονικά τσιγάρα περιέχουν νικοτίνη. Ακόμα και ορισμένα προϊόντα που ισχυρίζονται ότι δεν περιέχουν καθόλου νικοτίνη εντούτοις μπορεί να περιέχουν. Για παράδειγμα, στις αρχικές εργαστηριακές δοκιμές του FDA που διεξήχθησαν το 2009 διαπιστώθηκε ότι φύσιγγες που επισημαίνονταν ως άνευ νικοτίνης περιείχαν ανιχνεύσιμα επίπεδα νικοτίνης. Μια μελέτη του 2014 διαπίστωσε μικρή σταθερότητα ως προς την ποσότητα της νικοτίνης που περιέχεται στα ηλεκτρονικά τσιγάρα της ίδιας μάρκας και τύπου. Ομοίως, μια άλλη μελέτη του 2014 διαπίστωσε ότι η ποσότητα της νικοτίνης στις ανταλλακτικές φύσιγγες επαναγεμίσματος συχνά είναι ουσιαστικά διαφορετική από εκείνη που αναγράφεται στη συσκευασία. Επιπροσθέτως οι πεπειραμένοι χρήστες μαθαίνουν γρήγορα πώς να χρησιμοποιούν τα ηλεκτρονικά τσιγάρα με τρόπο που να αυξάνει την έκθεσή τους στη νικοτίνη. Νεότερες συσκευές ηλεκτρονικού τσιγάρου, ιδιαίτερα του τύπου "δεξαμενή" (tank), με υψηλότερη ηλεκτρική τάση μπορούν επίσης να εκλύουν μεγαλύτερη συγκέντρωση νικοτίνης. Αυτό έχει σημασία, διότι όσο μεγαλύτερη είναι η έκθεση στη νικοτίνη, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα για εθισμό.
Άλλες χημικές ουσίες
Η πραγματικότητα είναι ότι χωρίς την εποπτεία από τον FDA και των άλλων συναφών οργανισμών στην Ευρώπη δεν ξέρουμε τι περιέχεται ακριβώς στα ηλεκτρονικά τσιγάρα. Ωστόσο, σε αρχικές εργαστηριακές εξετάσεις που έγιναν το 2009 ο FDA διαπίστωσε ανιχνεύσιμα επίπεδα τοξικών καρκινογόνων χημικών ουσιών, όπως διαιθυλενγλυκόλη, ειδικές νιτροζαμίνες σχετιζόμενες με τον καπνό, φορμαλδεΰδη, άλλες αλδεΰδες, ακρολεΐνες, μέταλλα κ.ά.
"Διπλοί χρήστες (dual users)
Διάφορες μελέτες διαπιστώνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που κάνουν χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων συνεχίζουν να καπνίζουν και κανονικά τσιγάρα. Είναι οι λεγόμενοι “dual users”. Οι Reagan και συνεργάτες αναφέρθηκαν σε 2.758 κλήσεις σε έξι κρατικές ανοικτές γραμμές για τη διακοπή του καπνίσματος, 7 μήνες μετά τη λήψη παρέμβασης από το πρόγραμμα διακοπής καπνίσματος μέσω τηλεφωνικής γραμμής. Διαπίστωσαν ότι το 31% των καλούντων που ζητούν βοήθεια για να σταματήσουν το κάπνισμα είχε δοκιμάσει το ηλεκτρονικό τσιγάρο και 9% ανέφερε πως το χρησιμοποιούσε παράλληλα με τη χρήση των κανονικών τσιγάρων. Η μείωση του αριθμού των τσιγάρων που καπνίζονται ανά ημέρα δεν θεωρείται ότι αποτελεί πλεονέκτημα για τους διπλούς χρήστες, επειδή, ακόμη και μικρότερες ποσότητες του καπνού μπορεί να προκαλέσουν σημαντικά προβλήματα υγείας.
Μια έρευνα στο Διαδίκτυο από την Ελβετία που καλύπτει τη τριετία 2011-2013 έδειξε ότι από 477 συμμετέχοντες, απαντώντας σε ερωτηματολόγια σε 1 μήνα και 367 συμμετέχοντες, απαντώντας σε ερωτηματολόγια σε 1 χρόνο, 72% ήταν πρώην καπνιστές τσιγάρων. Μεταξύ των πρώην καπνιστών που χρησιμοποιούσαν ηλεκτρονικά τσιγάρο καθημερινά, 6% ανέφερε ότι επέστρεψε στη χρήση κανονικού τσιγάρου μετά από 1 μήνα και 6% μετά από 1 έτος. Μεταξύ των διπλών χρηστών, το 22% ανέφερε τη διακοπή του καπνίσματος μετά από 1 μήνα και 46% μετά από 1 έτος. Τα αποτελέσματα αυτά υποστηρίζουν την ιδέα ότι η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου μπορεί να παίζει κάποιο ρόλο στην πρόληψη των υποτροπών σε πρώην καπνιστές και τη διακοπή του καπνίσματος σε καπνιστές.
Ανησυχίες για τη χρήση ανάμεσα στους εφήβους
Επειδή τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν περιέχουν καπνό, δεν υπόκεινται στην νομοθεσία για τη χρήση του καπνού στις ΗΠΑ και την Ευρώπη και μπορούν να αγοραστούν χωρίς ελάχιστο όριο ηλικίας, ενώ το περιεχόμενό τους σε νικοτίνη ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό. Το αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (CDC) έχει αναφέρει ότι η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου αυξήθηκε από 4,7% σε 10% κατά το διάστημα 2011-2012 μεταξύ των αμερικανών μαθητών γυμνασίου. Μελέτες του CDC έχουν επίσης δείξει πως η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου στους μαθητές λυκείου αυξήθηκε κατά 61% την περίοδο 2012-2013. Ωστόσο, το κάπνισμα ανάμεσα στους νέους στις Ηνωμένες Πολιτείες μειώθηκε μεταξύ του 2010 και του 2013 στο ιστορικό χαμηλό του 9,6%. Υπάρχουν ανησυχίες για το γεγονός ότι η αγορά των ηλεκτρονικών τσιγάρων είναι αυτή τη στιγμή ανοικτή στους εφήβους. Για πρώτη φορά, μια εθνική μελέτη που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2014 ανέδειξε πως η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου μεταξύ των εφήβων υπερβαίνει το παραδοσιακό κάπνισμα. Επιπλέον, η έρευνα ανάμεσα σε έφηβους χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου στην Κορέα έδειξε ότι οι νεαροί χρήστες ήταν βαρύτεροι καπνιστές σε σύγκριση με τους μη χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου.
Η Αμερικανική Πνευμονολογική Εταιρεία εκφράζει την ανησυχία της για την πιθανότητα το ηλεκτρονικό τσιγάρο να αποτελεί μια πύλη προς τα κανονικά τσιγάρα, ειδικά υπό το φως της επιθετικής τακτικής μάρκετινγκ της βιομηχανίας που απευθύνεται στους νέους, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης αρωμάτων και την απόδοση "αίγλης" στη χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου.
Οι χρήστες του ηλεκτρονικού τσιγάρου ήταν επίσης λιγότερο πιθανό να σταματήσουν το κάπνισμα, από ότι άλλοι καπνιστές, αλλά χρειάζονται περισσότερες μελέτες για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα.
Ασφάλεια του ηλεκτρονικού τσιγάρου
Τα πρωτογενή εισπνεόμενα χημικά συστατικά των ηλεκτρονικών τσιγάρων είναι η προπυλενγλυκόλη, η γλυκερίνη και η νικοτίνη. Οι δυνητικά επικίνδυνες χημικές ουσίες, όπως σχετιζόμενες με τον καπνό ειδικές νιτροζαμίνες και η διαιθυλενογλυκόλη έχουν επίσης βρεθεί σε ηλεκτρονικά τσιγάρα. Οι νιτροζαμίνες στα ηλεκτρονικά τσιγάρα έχουν βρεθεί στις ίδιες συγκεντρώσεις όπως σε ένα τσιρότο νικοτίνης, αλλά σε πολύ χαμηλότερη συγκέντρωση σε σχέση με τα κανονικά τσιγάρα. Η διαιθυλενογλυκόλη έχει βρεθεί σε μία από τις 18 φύσιγγες που μελετήθηκαν από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) το 2009. Στις ίδιες εργαστηριακές εξετάσεις ο FDA διαπίστωσε ανιχνεύσιμα επίπεδα τοξικών καρκινογόνων χημικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένου ενός συστατικού που χρησιμοποιείται σε αντιψυκτικά, σε δύο κορυφαίες μάρκες ηλεκτρονικού τσιγάρου και 18 διαφορετικά φυσίγγια. Μια ανασκόπηση των μελετών διαπίστωσε ότι τα επίπεδα των τοξινών στο αεροζόλ του ηλεκτρονικού τσιγάρου ποικίλλουν σημαντικά εντός και μεταξύ των εμπορικών σημάτων. Μια μελέτη του 2014 διαπίστωσε ότι το αερόλυμα από τα ηλεκτρονικά τσιγάρα παραγόμενο από υψηλότερο επίπεδο τάσης περιέχει περισσότερη φορμαλδεΰδη, μια άλλη γνωστή καρκινογόνο ουσία. Τα ευρήματα είναι ανησυχητικά, και η Αμερικανική Πνευμονολογική Εταιρεία ζητεί επειγόντως την εποπτεία των εν λόγω προϊόντων από τον FDA.
Μια μελέτη 12 μοντέλων των ατμών που παράγονται από τα ηλεκτρονικά τσιγάρα ανέφερε ότι τα επίπεδα των επιλεγμένων τοξικών ενώσεων που περιέχονται στον καπνό των συμβατικών τσιγάρων ήταν 9 έως 450 φορές υψηλότερα από τα επίπεδα στον ατμό ενός ηλεκτρονικού τσιγάρου. Οι ποσότητες της φορμαλδεΰδης που βρέθηκαν σε ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι η ίδια με αυτή που περιέχεται σε μια συσκευή εισπνοών της Nicorette. Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα περιέχουν επίσης ίχνη μετάλλων, ακρολεΐνες και άλλες αλδεΰδες. Περιγράφεται μια περίπτωση ασθενούς που προσβλήθηκε από εξωγενή λιποειδική πνευμονία από τη χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου η οποία αποδόθηκε στην περιεχόμενη γλυκερίνη (που υποχώρησε πάντως μετά τη διακοπή της χρήσης του ηλεκτρονικού τσιγάρου).
Σε εκθέσεις για τη δηλητηρίαση από νικοτίνη στα παιδιά η οποία προκαλείται από ακούσια κατάποση προϊόντων νικοτίνης, όπως τα τσιγάρα, γόπες τσιγάρων, απορροφήσιμα προϊόντα νικοτίνης όπως τσίχλες και νωπού καπνού προτείνεται μικρή τοξικότητα. Ωστόσο, τα διαλύματα νικοτίνης των ηλεκτρονικών τσιγάρων έχουν πολύ μεγαλύτερη τοξικότητα και υψηλότερο κίνδυνο θνησιμότητας, αν δεν ληφθούν σωστά. Στοιχεία που δημοσιεύθηκαν από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) δείχνουν ότι οι κλήσεις προς τα κέντρα δηλητηριάσεων της χώρας για δηλητηριάσεις από έκθεση στο ηλεκτρονικό τσιγάρο αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι ενώ οι περισσότερες κλήσεις αφορούσαν σε δηλητηρίαση προερχόμενη από τυχαία κατάποση του υγρού ηλεκτρονικού τσιγάρου, περίπου το ένα έκτο των κλήσεων σχετίζονταν με εισπνοή αυτών των στοιχείων. Έκθεση μέσω του οφθαλμού και του δέρματος έχει επίσης αναφερθεί.
Μεγάλες δόσεις της νικοτίνης δύνανται να προκαλέσουν δηλητηρίαση, με συμπτώματα που αρχίζουν με ναυτία και εμετό σε περιπτώσεις οξείας τοξικότητας και προχωρούν σε σπασμούς και αναπνευστική καταστολή σε περιπτώσεις σοβαρής δηλητηρίασης από τη νικοτίνη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα παιδιά, για τα οποία οι κλήσεις στα κέντρα δηλητηριάσεων έχουν κορυφωθεί σε εθνικό επίπεδο σύμφωνα με στοιχεία από τις ΗΠΑ. Τραγικά, ένα παιδί πέθανε από οξεία δηλητηρίαση το 2014, που αποδόθηκε στην κατάποση υγρού νικοτίνης από ένα ηλεκτρονικό τσιγάρο.
Οι διάφορες γεύσεις που περιέχονται στα ηλεκτρονικά τσιγάρα προκαλούν επίσης ανησυχία. Οι κατασκευαστές ηλεκτρονικών τσιγάρων και οι εταιρείες παραγωγής αρωμάτων υποστηρίζουν ότι τα συστατικά γεύσης που χρησιμοποιούνται σε ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι ασφαλή επειδή έχουν πιστοποιητικό FEMA GRAS™, αλλά συνήθως τέτοιες δηλώσεις είναι ψευδείς και παραπλανητικές. Η πραγματικότητα είναι ότι το καθεστώς της FEMA GRAS™ ισχύει μόνο για τα τρόφιμα, που σημαίνει ότι είναι ασφαλή για κατανάλωση, και δεν ισχύει για εισπνοή μέσω ηλεκτρονικού τσιγάρου.
Παθητική έκθεση στον «καπνό» του ηλεκτρονικού τσιγάρου
Ενώ αυξάνονται συνεχώς οι δημόσιοι χώροι στους οποίους απαγορεύεται το κάπνισμα, ανέκδοτες εκθέσεις δείχνουν πως ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να χρησιμοποιούν το ηλεκτρονικό τσιγάρο σε κλειστούς και δημόσιους χώρους όπως σε μπαρ, εστιατόρια, ακόμα και μέσα μαζικής μεταφοράς.
Ενώ τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν παράγουν καπνό, εντούτοις εκθέτουν τους μη καπνίζοντες στην εκπομπή του αερολύματός τους. Λίγα είναι γνωστά για τις εν λόγω εκπομπές ή την πιθανή βλάβη που μπορεί να προκαλέσουν. Δύο αρχικές μελέτες έχουν διαπιστώσει την παρουσία φορμαλδεΰδης, βενζόλιου, ακεταλδεΰδης, νιτροζαμινών (όλες καρκινογόνες ουσίες), καθώς και άλλων πιθανών τοξινών που προέρχονται από τις εκπομπές του ηλεκτρονικού τσιγάρου. Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι οι χημικές ουσίες που εκπνέονται από τους χρήστες περιέχουν επίσης φορμαλδεΰδη, ακεταλδεΰδη και άλλες πιθανές τοξίνες στο αερόλυμα των ηλεκτρονικών τσιγάρων. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να δείχνει πως η εισπνοή των εκπομπών των ηλεκτρονικών τσιγάρων (παθητικό αεροζόλ) είναι ασφαλής για τους μη χρήστες.
Τον Απρίλιο του 2014, ο FDA συμφώνησε να ρυθμίσει τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, λόγω των ανησυχιών για τη χρήση τους ανάμεσα στους εφήβους και για τον εθισμό που μπορούν να προκαλέσουν. Προτίθεται να απαγορεύσει την πώληση των ηλεκτρονικών τσιγάρων σε ανηλίκους, καθώς και από μηχανήματα αυτόματης πώλησης. Επιπλέον ο FDA θα ζητήσει την επισήμανση στις συσκευασίες η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει τα περιεχόμενα συστατικά, καθώς και μια προειδοποίηση ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα περιέχουν νικοτίνη. Η πρόταση του FDA θα επανεξεταστεί πριν από την εφαρμογή της.
Συμπεράσματα
Η έρευνα έχει δείξει ότι η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου βοηθά στη μείωση του αριθμού των συμβατικών τσιγάρων που καπνίζονται και ότι μπορεί να είναι τόσο αποτελεσματική όσο το έμπλαστρο νικοτίνης για τη διακοπή του καπνίσματος. Συνεχίζουν να ελοχεύουν οι κίνδυνοι για την υγεία ιδίως για τους "διπλούς" χρήστες. Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν έχουν εγκριθεί από τον FDA στις ΗΠΑ, αλλά ούτε και στην Ευρώπη. Ωστόσο εκκρεμεί η νομοθεσία σχετικά με την επισήμανση των πληροφοριών επάνω στα προϊόντα, καθώς και όσον αφορά στην αποθάρρυνση της πώλησης των ηλεκτρονικών τσιγάρων σε ανηλίκους. Απαιτείται περισσότερη έρευνα για να αξιολογηθεί κατά πόσον τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι μια πύλη προς το συμβατικό κάπνισμα. Θα περάσουν πολλά χρόνια πριν να είναι διαθέσιμα σαφή δεδομένα που θα καθορίζουν το ρόλο του ηλεκτρονικού τσιγάρου στη διακοπή του καπνίσματος. Μεγάλες διαμήκεις μελέτες είναι απαραίτητες προς αυτή την κατεύθυνση.
Βιβλιογραφία:
- Goniewicz ML, Hajek P, McRobbie H. Nicotine content of electronic cigarettes, its release in vapour and its consistency across batches: regulatory implications. Addiction 2014;109:500-7.
- Cameron JM, Howell DN, White JR, Andrenyak DM, Layton ME, Roll JM. Variable and potentially fatal amounts of nicotine in e-cigarette nicotine solutions. Tob Control 2014;23:77-8.
- U.S. Department of Health and Human Services. The Health Consequences of Smoking—50 Years of Progress: A Report of the Surgeon General. 2014.
- Centers for Disease Control and Prevention. Tobacco Use Among Middle and High School Students - United States, 2011–2014. Morbidity and Mortality Weekly Report April 17, 2015; 64(14):381-5